.
Στο προηγούμενο σημείωμά μου (28-3-2024 «Πωγώνι. Αναζητώντας τον «ξεχασμένο τουρισμό») στον «Πρωϊνό Λόγο» κατέληγα με ένα απογοητευτικό και έντονα αποκαρδιωτικό προσκλητήριο: «Ελάτε να γνωρίσετε τα ερημοχώρια μας, να ακούσετε τον αντίλαλο της ερημιάς. Να περπατήσετε σε ξεχασμένα μονοπάτια. Να απολαύσετε το φυσικό περιβάλλον με περισυλλογή και μια σιωπηλή μοναξιά». Δεν πήρα, και δεν περίμενα, να πάρω κάποια «αρμόδια» στατιστική απάντηση για την περιγραφόμενη ερημοποίηση και εγκατάλειψη των χωριών του Πωγωνίου και του «ξεχασμένου τουρισμού». Η σιωπή ήταν βέβαια μια επιβεβαίωση στα όσα ιστορικά κατέγραψα με περιγραφή και όνομα.
Έλα όμως, που απρόβλεπτα σε λίγες μέρες και μέσα από το μεγάλο κανάλι του ΣΚΑΪ, έπεσα σε ένα ρεπορτάζ «τουρίστα» που έφθασε στα ερημοχώρια του Πωγωνίου, αναζητώντας άνθρωπο! Αλλά ας περιγράψω την έκτακτη ανταπόκριση του γνωστού Πατρινού τηλεοπτικού ρεπόρτερ Χρήστου Στρατουλάκου όπως την περιέγραφε με το μικρόφωνο στο χέρι:
«Έφθασα στα ακριτικά χωριά του Πωγωνίου. Στο χωριό Κακόλακκος δεν βρήκα ούτε έναν κάτοικο. Στο επιμεθόριο χωριό Δρυμάδες μου είπαν ότι υπάρχουν τέσσερεις κάτοικοι. Κι σε άλλα χωριά, η ίδια κατάσταση».
Δεν γνωρίζω αν έφθασε στα σύνορα στο Πωγώνι, ενημερωθείς από το δημοσίευμά μου. Να σταθώ όμως λίγο στην μηδενική κατοίκηση του χωριού Κακόλακκος. Η «πλασματική» απογραφή της Στατιστικής Υπηρεσίας που δημοσιοποιήθηκε αναφέρει στο χωριό αυτό «μόνιμους κάτοικους είκοσι (20)! Το ίδιο συμβαίνει και σε άλλα χωριά του Πωγωνίου, γι’ αυτό και στο προηγούμενο δημοσίευμά μου σημείωνα ότι ακριβή στοιχεία έχει η Αστυνομία για το πόσοι και ποιοι είναι οι μόνιμοι κάτοικοι των χωριών.
Εδώ τώρα, πρέπει να σημειώσουμε ότι με τα στοιχεία της Στατιστικής του μόνιμου πληθυσμού γίνονται αναπτυξιακές μελέτες, μοιράζονται κονδύλια, εκτελούνται έργα. Έτσι σε κάποια ανακοίνωση μιας τέτοιας διαδικασίας σημειώνονται έργα αθλητικών εγκαταστάσεων για τάπητες γηπέδων, για τερέν τένις, για γήπεδα 5X5 σε χωριά που δεν έχουν παιδιά!
Έφθασε λοιπόν ο πρώτος τουρίστας στα ερημοχώρια του Πωγωνίου, γνώρισε την πραγματικότητα της ερημιάς και άκουσε τον αντίλαλο της ανατριχιαστικής σιωπής. Αφού όμως έφθασε ο «πρώτος τουρίστας» στο έρημο Πωγώνι, ας κάνουμε μια μικρή τουριστική περιγραφή των δύο αυτών χωριών!
Ο Κακόλακκος είναι ένα μικρό χωριό. Όμως επί Τουρκοκρατίας ήταν η έδρα του Καζά (Επαρχίας) Πωγωνίου και ίσως της Παλαιάς Πωγωνιανής. Τον καιρό του Αλή πασά, ο πονηρός Αλής διόρισε εκεί έπαρχο τον Μάρκο Μπότσαρη του οποίου η οικογένεια διέμενε στο χωριό. Στην εκκλησία Άγιος Δημήτριος του Κακόλακκου, βαπτίστηκε ο γιός του Δημήτριος. Η οικογένεια Μπότσαρη με δαπάνες της ανακαίνισε το τέμπλο της Εκκλησίας και μια φήμη θέλει την επίχρυση επικάλυψη. Η εποχή της θητείας των Μποτσαραίων μένει ζωντανή στην παράδοση του χωριού και κάποιο παλιό δημοτικό τραγούδι στο όνομά του, ακόμη διατηρείται και χορεύεται στα πανηγύρια. Η Οικογένεια Μπότσαρη συμπεθέριασε με την οικογένεια του μεγαλοτσέλιγκα Κιτσώνα. Από τον Κακόλακκο ξεκίνησε ο Μάρκος την ένταξή του στον απελευθερωτικό αγώνα και από το Πωγώνι τον ακολούθησαν τα πρώτα παλικάρια του. Ο Μάρκος φεύγοντας για τον αγώνα έδωσε ενθύμιο δώρο μια πιστιόλα στον Κιτσώνα. Η πιστιόλα αυτή δόθηκε, από κληρονόμους του, στο Λαογραφικό Μουσείο Πωγωνιανής, ήταν στα αρπαγέντα από διαρρήκτες του Μουσείου προ πέντε ετών. Κάπου βρέθηκαν όλα τα κλοπιμαία, αλλά μια γραφειοκρατία καθυστερεί ακόμη την επιστροφή.
Οι απόγονοι των Μποτσαραίων, με πρωτοβουλία του στρατηγού Δημήτρη Νότη Μπότσαρη, έστησε μία αναθηματική στήλη στο μεσοχώρι όπου για μερικά χρόνια γινόταν μία γιορτή μνήμης της εποχής και των ενθυμήσεων και μνημόσυνο του μεγάλου αγωνιστή του Γένους. Το 1843 η έδρα του Καζά (Επαρχίας) μεταφέρθηκε στην Βοστίνα, σήμερα Πωγωνιανή. Διατηρώντας την έκταση και τα χωριά που περιλάμβανε μέχρι το 1914 που αναγνωρίστηκε το Αλβανικό Κράτος, όποτε εφτά χωριά του Πωγωνίου εντάχθηκαν στο νέο Κράτος.
Στα όρια του χωριού ένα τοπωνύμιο αρκουδόλακος, προσκαλεί περιβαλλοντολόγους για σπουδή. Δύο άλλα τοπωνύμια ντερβένι και ένα παλιό γεφύρι γκρέτσι (των γκρεκών) καλούν τους πεζοπόρους να τα περπατήσουν στα χνάρια ενός δρόμου που σύνδεε Κορυτσά με το λιμάνι Αγίων Σαράντα. Ένας απέραντος γύρω αρχαιολογικός χώρος διάσπαρτος με ίχνη κατοίκησης από το 2000 π.Χ από αρχαία ελληνικά φύλα Πελασγών και Χαύνων περιμένει διανοητές για μια άλλη ανακάλυψη των ιχνών του αρχαίου Ελληνισμού. Και ένα πανώριο υπερκείμενο βουνό η Νεμέρτσικα γεμάτο ομορφιά, θρύλους, πλούσια χλωρίδα και σπάνια πανίδα ζώων και πουλιών, προσφέρεται για ένα πλανάρισμα ευεξίας και ένα γεύμα δίπλα σε κρυστάλλινες πηγές σε υψόμετρα πάνω από χίλια μέτρα. Για αυτά ο ρεπόρτερ τουρίστας του Σκάϊ δεν βρήκε ούτε έναν άνθρωπο οδηγό να γνωρίσει το άγνωστο Πωγώνι που το ξέχασε ο τουρισμός.
Στα ακριτικά όρια που έφθασε ο «τουρίστας» ρεπόρτερ Χρήστος Στρατουλάκος, στο χωριό Δρυμάδες, στα αξιόλογα «τουριστικά» του τζοβαϊρικά, εκτός από την εκκλησία του χωριού δεν πρέπει να ξεχάσουμε ότι στην τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας αρχιερατικός επίτροπος της περιοχής ήταν ο Δρυμαδιώτης Οικονόμου. Πιο πίσω οι Δρυμάδες ήταν η καταγωγή του ιερωμένου Νεόφυτου, επισκόπου Δέρκων, διακεκριμένου μέλους της Πατριαρχικής κοινότητας. Ο Πωγωνήσιος Νεόφυτος Δέρκων μετά του επίσης Πωγωνήσιου Δελβινακιώτη ιατροφιλόσοφου Ηροκλή Βασιάδη, πρωτοστάτησαν και ιδρύθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1872 ο Ηπειρωτικός Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος που εργάστηκε εντατικά για την ενίσχυση των Ελληνικών σχολείων της Ηπείρου και για την ίδρυση νέων σχολείων όπου δεν υπήρχαν. Μεγάλος ενισχυτής και ευεργέτης ήταν ο επιχειρηματίας Χρηστάκης Ζωγράφος ο οποίος Ίδρυσε τα Ζωγράφεια Διδασκαλεία στο Κεστοράτι, γειτονική περιοχή του Πωγωνίου από τα οποία αποφοίτησαν νέοι δάσκαλοι και δασκάλες για τα Ελληνικά σχολεία της Ηπείρου.
Οι Δρυμάδες έχουν και ένα μεγάλο ιστορικό κεφάλαιο από τον πόλεμο του 1940. Στην περιοχή Δρυμάδων - Σταυροσκιαδίου, από το 1939 μέχρι 28 Οκτωβρίου 1940 ήταν σε κατάσταση εκστρατείας και οργάνωσης στρατοπεδευμένος ο τρίτος Λόχος του Ανεξάρτητου Τάγματος Δελβινακίου από Πωγωνήσιους στρατιώτες, που αγρυπνούσε και αφουγκράζονταν την εισβολή των Ιταλών που δέχθηκε από την πρώτη ώρα του πόλεμου στις 28 Οκτωβρίου 1940. Η παράδοση και η ιστόρηση γεγονότων έχει αφήσει ένα αφήγημα γύρω από το εκεί φυλάκιο των συνόρων. Εκείνο το φυλάκιο, το μοναδικό που διατηρήθηκε σαν κτίριο στη συνοριακή γραμμή, χαρακτηρίστηκε από την Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων διατηρητέο μνημείο μετά από πρόταση Πωγωνησιακού πολιτιστικού φορέα, για τη δημιουργία εκεί ενός μουσειακού χώρου διατήρησης της μνήμης του πόλεμου 1940 με ενθύμια των γεγονότων.
Το 582 Τάγμα φρόντισε για την επισκευή του κτιρίου και την αποκατάσταση και ανάδειξη της οχυρωματικής γραμμής του περιβάλλοντος. Το Υπουργείο Στρατιωτικών έστειλε περίπου δέκα παλαιά όπλα, τα οποία αγνοούνται από δεκαετίας και πλέον. Και η ιδέα επίσης έμεινε στα αζήτητα. Στα αζήτητα μένει και η επαναλειτουργία του εκεί από προπολεμικά λειτουργούντος Τελωνείου, ενώ μια λεωφόρος που κατασκευάστηκε επί νομαρχίας του κ. Αλέκου Καχριμάνη μέχρι την οριοθετική γραμμή των συνόρων για την επικοινωνία με το πέραν των συνόρων Πωγώνι σταμάτησε. Μια εικόνα των δρόμων των ελληνόφωνων εκεί χωριών παρουσίασε μια άλλη «τουρίστρια», η δημοσιογράφος της ΕΡΤ Σοφία Παπαϊωάννου με ένα οδοιπορικό που παρουσιάζεται στο διαδίκτυο και σου σφίγγει την καρδιά.
Και η Σοφία μίλησε επίσης για την ερημοποίηση και αυτού του ξεχασμένου «τουριστικά» Πωγωνίου, που δοκιμάζεται αλλά επιμένει να διατηρεί την ελληνική πολιτιστική ταυτότητα και να παράγει ακόμη καταγράφοντας στο μοιρολόι της πεντατονίας, την ιστορία και παράδοση, τους καϋμούς και τους θρύλους του Γένους μας. Το οδοιπορικό της Σοφίας Παπαϊωάννου είναι συγκλονιστικό. Παίζεται σε πολλές ιστοσελίδες.
Εδώ κλείνω τη δική μου παρένθεση με ένα νοερό οδοιπορικό, πίσω από τους τηλεοπτικούς τουρίστες του Πωγωνίου, τη Σοφία Παπαϊωάννου και τον Χρήστο Στρατουλάκο με ένα μεγάλο ευχαριστώ και μεγάλη ευγνωμοσύνη που περπάτησαν στα ερημοχώρια μας.