Του Γιώργου Ι. Κωστούλα
Το άρθρο αυτό γράφτηκε, ας πούμε ως "λογοδοσία προσεκτικού αναγνώστη", μετά από το συναπάντημά μου με τρία σπουδαία κείμενα, μικρά και αφοριστικά, που φωτίζουν και εμπλουτίζουν το περιεχόμενο της Συναισθηματικής Νοημοσύνης, (Σ.Ν.) τόσο σε επίπεδο ορισμού, όσο και κατανόησης του περιεχομένου της.
Πρόκειται για τρεις σχετικές αναφορές των Πλάτωνα, Αριστοτέλη και Μάρκου Αυρηλίου. Τις παραθέτω παρακάτω, για να γίνει ευρύτερα γνωστό πόσο η Σ.Ν., ως Ψυχική Ευφυΐα, ήταν κοντά στη σκέψη του κορυφαίου φιλοσόφου μας και του στοχαστικού Ρωμαίου αυτοκράτορα, πριν ο Daniel Goleman, τη συστήσει, στις μέρες μας, ως Emotional Intelligence.
Πριν όμως από τα τρία "αναγνωστικά μου τρόπαια", λίγα λόγια για την Σ.Ν., όπως αυτή έχει εμπεδωθεί στη σκέψη μας θεωρητικά και πρακτικά κατά τις τελευταίες δυο δεκαετίες.
Μετά το Planning, το Στρατηγικό Σκέπτεσθαι, τις Επικοινωνιακές Επιδεξιότητες, τη Διαχείριση της Γνώσης και της Πληροφορίας, ήδη η Σ.Ν. πρωτεύει συντριπτικά ως κυρίαρχο, χαρισματικό θα λέγαμε, συστατικό στοιχείο της Ηγεσίας και του Μάνατζμεντ.
Αυτή η πρόσφατη ανάδειξή τους υποδεικνύει πόσο, ο ζωτικός ρόλος των συναισθημάτων είχε υποτιμηθεί, ακόμη και αγνοηθεί από κάθε επιστημονική προσέγγιση, μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες.
Μεγαλύτερη εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι η Σ. Ν., μέσα από τις βαθύτατες έννοιες-κλειδιά για τις σχέσεις των ανθρώπων, που περιλαμβάνει, όπως η αναγνώριση, η διαχείριση αυθορμητισμού και παρορμήσεων, η αυτογνωσία, η αυτοεκτίμηση, το κοινωνικό ενδιαφέρον για την διαφορετικότητα, η αυτοαποδοχή, η αυτοπειθαρχία, ο χειρισμός συγκρούσεων, ο αυτοέλεγχος, ο ενθουσιασμός, το άγχος, η οργή, η ευαισθησία, ο φόβος κ.α. αναπτύχθηκε, όπως είπαμε,- ως κλάδος της Οικονομίας, του Μάνατζμεντ ειδικότερα...
Και όχι δηλαδή σαν αυτό που πραγματικά είναι: ένα Κοινωνικό Κεφάλαιο που συντίθεται από ανεκτίμητα κοιτάσματα ποικίλων και μύχιων ατομικών συνεισφορών γνώσης, καλοσύνης, συνεργασίας και γενναιοδωρίας, που εκπέμπονται- εισφέρονται, αμοιβαίως, από τους ανθρώπους, με τον σκοπό και την ελπίδα, μέσα από την κατάφαση της αλληλο-ανταπόκρισης, να επιστρέψουν στον εισφέροντα αποστολέα - με το παραπάνω.
Αυτή την αντίφαση ήλθαν να καλύψουν, καθ’ υπερβολήν θα λέγαμε, ως συμπληρωματικές πτυχές της Σ.Ν., με σπουδαίους ρόλους: η Κοινωνική Νοημοσύνη, η Αισθητική Νοημοσύνη, η Υπαρξιακή Νοημοσύνη και πάνω απ’ όλα η Ψυχική Νοημοσύνη.
Και είναι ακριβώς η τελευταία που, σε ρόλο κορωνίδας, μας φέρνει στα κείμενα που υποσχέθηκα στην αρχή: Εν πρώτοις, στους πλατωνικούς ορισμούς του Σπευσίππου ("Όροι"): Η "Ψυχική Ευφυΐα", ορίζεται με τη λέξη Αγχίνοια (…) "καθ’ ην ο έχων στοχαστικός εστίνεκάστω του δέοντος". Δηλαδή, "Ψυχική Ευφυΐα, η οποία χαρίζει σ’ αυτόν που την κατέχει την ευστοχία σε κάθε τι που πρέπει να γίνει". (Επισήμανση-απόδοση: Αλ. Παπαγεωργίου–Βενετά).
Περισσότερο στοχευμένα, ο Αριστοτέλης επίσης, αναφερόμενος στο συχνότατο και δυσχερέστατο πεδίο άσκησης της Σ.Ν., αυτό της οργής και του θυμού, υποδεικνύει, πάλι στα Ηθικά Νικομάχεια: "οὕτωδὲ καὶ τὸ μὲνὀργισθῆναιπαντὸς καὶ ῥᾴδιον, … τὸ δ᾽ ᾧ καὶ ὅσον καὶ ὅτε καὶ οὗἕνεκα καὶ ὥς, οὐκέτιπαντὸςοὐδὲῥᾴδιον". Δηλαδή, "το να θυμώνουμε είναι για τον καθέναν φυσικό και εύκολο… Όμως, το να θυμώνουμε, κάθε φορά, με το σωστό πρόσωπο, στο σωστό βαθμό, στο σωστό χρόνο, για το σωστό λόγο και με το σωστό τρόπο, δεν είναι εύκολο για κανέναν".
Και ο Μάρκος Αυρήλιος, με τη σειρά του, διεισδυτικότατα, εντοπίζει μια ειδικότερη πτυχή της Σ.Ν., αυτή της ετοιμότητάς μας και της προετοιμασίας μας για τη διαχείριση της δυστροπίας των άλλων, όπου ομολογουμένως και κατ’ εξοχήν δοκιμάζεται και σφυρηλατείται, καθημερινά η Σ.Ν. του καθενός μας: "Εωθενπρολέγεινεαυτώ: Συντεύξομαιπεριέργω, αχαρίστω, υβριστή, δολερώ, βασκάνω, ακοινωνήτω..." Δηλαδή, "Ξεκινώντας τη μέρα σου, κάθε πρωί, να λες στον εαυτό σου: όπου νάναι θα βρω μπροστά μου τον περίεργο, τον αχάριστο, τον υπερφίαλο, τον πανούργο, το φθονερό, το μονόχνωτο..." (Επισήμανση/απόδοση Χρ. Μηλιώνη). Πρώτο και συνεχές ζητούμενο, λοιπόν, η απαραίτητη προετοιμασία μας για την αντιμετώπιση τής, όπως περιγράφεται, πολύπτυχης δυστροπίας που μας περιβάλλει.
Εκπληκτικά κείμενα, το δίχως άλλο, τα οποία υποδεικνύουν το υπέρτατο προαπαιτούμενο κάθε επικοινωνιακής απόπειρας, αυτό της αποτελεσματικής διαχείρισης των συναισθημάτων: ημών και των άλλων. Κείμενα, μέσα από τα οποία υποδεικνύεται ο εσωτερικά αυτάρκης, ώριμος άνθρωπος που: αφενός, αναλύει στοιχεία και πληροφορίες με συλλογιστική συνέπεια, για ενδεχόμενη αντιπαράθεση, με καλοζυγισμένη, "σωστή" θυμική διάθεση και αφετέρου, αποδέχεται τη δυστροπία του άλλου, με ψυχική προετοιμασία και αγαθή προαίρεση, με σκοπό την εποικοδομητική συγκρότηση πειστικού αντεπιχειρήματος.
Αν αυτά δεν συνιστούν τη Σ.Ν., τότε, τι άλλο τη συνιστά;
Υ.Γ.: Ελπίζω, μετά την ανάγνωση των εμβληματικών κειμένων που παρατέθηκαν, να αναγνωρίσετε ότι, ο ομολογουμένως προβοκατόρικος τίτλος (Νεότερα για τη Συναισθηματική Νοημοσύνη) μόνο παραπλανητικός δεν ήταν.