Ο γνωστός αστροφυσικός και επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου προσεγγίζει μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα και λύνει όλες μας τις απορίες
Εγώ είμαι φυσικός και χρησιμοποιούμε τη λέξη «απόδειξη». Οι θρησκείες, αντίθετα, χρησιμοποιούν τη λέξη «πίστη». Επτάμισι δισεκατομμύρια άνθρωποι υπάρχουν στη Γη, σας πληροφορώ ότι τόσες είναι και οι αντίστοιχες δοξασίες. Οπότε, όταν με ρωτούν για θρησκευτικά και μεταφυσικά θέματα, προτιμώ να μη δίνω μια απλοϊκή απάντηση σε ένα τόσο πολύπλοκο ερώτημα.
«Το άγνωστο συχνά τρομάζει τον κόσμο. Πολλούς τους κάνει να αισθάνονται χαμένοι. Μόνοι. Ανασφαλείς. Σε άλλους το άγνωστο κεντρίζει την περιέργεια. Τους κάνει ανυπόμονους. Περήφανους. Να αισθάνονται μέρος από κάτι μεγαλύτερο απ' αυτούς. Είμαστε όλοι μας αστρόσκονη και κάποια μέρα θα ξαναγυρίσουμε στα άστρα. Κάποια μέρα θα υπάρξουν άλλοι κόσμοι, γεμάτοι με άλλα όντα, αστράνθρωποι σαν εμάς, που θα γεννηθούν από τις στάχτες ενός, κάποιου άλλου, πεθαμένου άστρου. Ενός άστρου που σήμερα το λέμε Ήλιο» γράφει στο οπισθόφυλλο του νέου του βιβλίου ο γνωστός αστροφυσικός και επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου Διονύσης Σιμόπουλος.
Πρόκειται για έναν άνθρωπο που έχει κάνει πράξη την εκλαΐκευση της επιστημονικής γνώσης και προσπαθεί εδώ και πολλά χρόνια να δώσει απαντήσεις σε έναν αινιγματικό και άγνωστο κόσμο. Συναντηθήκαμε ένα παγωμένο πρωινό στο σπίτι του, στον Γέρακα. Μαζί μας ήταν η σύζυγός του και τα εγγόνια του σ' ένα σπίτι στολισμένο και γιορτινό.
Οι απορίες για τη νέα ανακάλυψη της NASA έκαναν τα τηλέφωνα να χτυπούν διαρκώς. Στη συνέντευξη που ακολουθεί συζητήσαμε για γαλαξίες και άστρα, υπαρξιακά ερωτήματα, τη ζωή στον Άρη, για το πότε θα πάψουν να υπάρχουν η Γη και ο Ήλιος, για τα χρόνια που έζησε στην Αμερική αλλά και γιατί πιστεύει ότι είμαστε αστρόσκονη σε ένα σύμπαν με ιστορία δίχως τέλος.
Τα χημικά στοιχεία ενός οργανισμού που πεθαίνει απορροφούνται από σκουλήκια ή φυτά και διασκορπίζονται στο περιβάλλον. Όση ώρα συζητάμε ξέρετε ότι έχουμε εισπνεύσει μερικές χιλιάδες μόρια που είχαν εισπνεύσει πριν από εμάς ο Κολοκοτρώνης, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος και ο Χριστός; Γι' αυτό, λοιπόν, πιστεύω ότι ερχόμαστε κι επιστρέφουμε στα άστρα.
— Πώς σχολιάζετε την νέα ανακάλυψη της NASA που αναφέρεται στην ύπαρξη συστήματος παρόμοιου με το ηλιακό;
Θεωρώ ότι πρόκειται για μια ανακάλυψη που συνοδεύτηκε από φανφάρες, αλλά στην πραγματικότητα δεν ήταν τόσο θεαματική όσο πιστεύαμε. Τι μάθαμε, λοιπόν, απ' αυτή την ανακάλυψη; Ένας πλανήτης που βρίσκεται πολύ κοντά στο μητρικό άστρο έχει το μέγεθος της Γης και θερμοκρασία 425 βαθμούς Κελσίου, κάτι που σημαίνει ότι αποκλείεται να υπάρχουν σ' αυτόν σημάδια ζωής.
Πρόκειται για μια ανακάλυψη που δεν είναι τόσο σημαντική, αφού πρόκειται για ένα συμπιεσμένο πλανητικό σύστημα. Πράγματι, οι πλανήτες του μοιάζουν πολύ με τους δικούς μας, είναι βραχώδεις, και διαθέτει γιγάντιους αέριους πλανήτες. Στην ουσία πρόκειται για ένα στριμωγμένο σύστημα. Ο προτελευταίος πλανήτης του νέου συστήματος βρίσκεται στο σημείο που αποκαλούμε «κατοικήσιμη ζώνη», δηλαδή οι θερμοκρασίες σε αυτή την τροχιά είναι κάτω από τους 100 βαθμούς Κελσίου, άρα δεν εξατμίζεται το νερό.
Το αρνητικό είναι ότι αυτός ο πλανήτης είναι αέριος γίγαντας και δεν έχει βραχώδη επιφάνεια ώστε να αναπτυχθούν σημάδια ζωής. Οπότε, αυτό το ηλιακό σύστημα δεν έχει στους πλανήτες του κάτι που να μας δηλώνει ότι μπορεί να γεννηθεί ζωή εκεί, εκτός κι αν ένας απ' αυτούς έχει αρκετά μεγάλους δορυφόρους που να μπορούν να συγκρατήσουν ατμόσφαιρα. Το θεωρώ πολύ δύσκολο και θα περάσουν αρκετά χρόνια για να μάθουμε τι πραγματικά συμβαίνει.
«Είμαστε αστρόσκονη – Σύμπαν, μια ιστορία χωρίς τέλος», εκδόσεις Μεταίχμιο
Οτιδήποτε βλέπουμε γύρω μας αποτελείται από τα χημικά στοιχεία που βρίσκονται ελεύθερα στη φύση, από το υδρογόνο έως το ουράνιο. Απ' αυτά, τέσσερα αποτελούν το 99% των ατόμων του σώματος μας και είναι το υδρογόνο, ο άνθρακας, το άζωτο και το οξυγόνο.
Με αυτή την έννοια, επειδή το υδρογόνο γεννήθηκε κατά τη δημιουργία του Σύμπαντος, πριν από 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια, θεωρώ ότι και τα 2/3 του σώματός μας έχουν ηλικία 13,8 δισεκατομμύρια έτη.
Τα υπόλοιπα τρία χημικά στοιχεία γεννήθηκαν με τις θερμοπυρηνικές αντιδράσεις που έγιναν στο κέντρο των άστρων. Για παράδειγμα, από τις συγκρούσεις άστρων και νετρονίων δημιουργήθηκε ο χρυσός και το ουράνιο. Αυτός, λοιπόν, είναι ο λόγος που θεωρώ ότι είμαστε αστρόσκονη.
— Τι είναι η Γη μέσα στο σύμπαν; Έχετε δηλώσει ότι το 95% του σύμπαντος παραμένει άγνωστο.
Είναι πολύ απλό. Όλα όσα έχουμε ανακαλύψει έως σήμερα αποτελούν περίπου ένα τρισεκατομμύριο γαλαξίες. Κάθε γαλαξίας αποτελείται από περίπου εκατό με διακόσια δισεκατομμύρια άστρα και κάθε άστρο έχει γύρω του πλανήτες. Δηλαδή, μιλάμε για έναν τεράστιο αστρονομικό αριθμό.
Όλα όσα σας ανέφερα αφορούν μόνο το 4,5% του σύμπαντος. Επομένως, υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό το οποίο δεν ξέρουμε από τι αποτελείται και το έχουμε ονομάσει σκοτεινή ύλη.
Παράλληλα, από το 1997 έχουμε ανακαλύψει ότι υπάρχει κι ένα ποσοστό που έχουμε ονομάσει «σκοτεινή ενέργεια», μια απωθητική δύναμη η οποία αναγκάζει το σύμπαν να διαστέλλεται επιταχυνόμενα.
— Τι δεν βλέπει το ανθρώπινο μάτι;
Σε καμιά περίπτωση δεν μπορούμε να ξέρουμε από τι υλικά αποτελείται η σκοτεινή ύλη. Οι επιταχυντές, όπως το CERN, προσπαθούν να τη διερευνήσουν. Εκεί, με τη δημιουργία μεγάλων θερμοκρασιών εξομοιώνουμε τις καταστάσεις που επικρατούσαν τις πρώτες στιγμές της δημιουργίας.
Ή προσπαθούμε να ανακαλύψουμε σωματίδια, όπως το Higgs, το οποίο είναι πολύ σημαντικό, αφού σχηματίζεται ένας είδος πεδίου, μια παχύρρευστη θάλασσα, μέσα στην οποία κολυμπάνε όλα τα άλλα σωματίδια. Αυτό το κολύμπι βοηθάει να εκφραστεί τι είναι το καθένα, πώς δηλαδή αποκτούν τη μάζα τους.
Πάντως, το ανθρώπινο μάτι είναι πολύ αδύναμο όργανο. Φανταστείτε πως αν είχαμε την έκταση του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος για περίπου δέκα μέτρα, το ανθρώπινο μάτι θα μπορούσε να δει ένα κομμάτι ίσο με την ανθρώπινη τρίχα. Τρίχες κατσαρές δηλαδή... (γέλια)
Τα πάντα είναι πιθανά αν το βλέμμα σου κοιτάξει προς τον ουρανό, αλλά θέλω να σας πω ότι σύμφωνα με τον νόμο των πιθανοτήτων είναι πιο εύκολο να σε δολοφονήσει κάποιος παρά να σκοτωθείς από αστεροειδή. Αυτό σας καθησυχάζει καθόλου; Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO
— Μπορεί να υπάρχει ζωή εξωγήινη;
Κανείς δεν το ξέρει αυτό με βεβαιότητα. Ο καθένας μπορεί να πει ό,τι θέλει, αλλά στη Φυσική η λέξη-κλειδί είναι η «απόδειξη». Μπορείς να το αποδείξεις; Αν μπορείς, καλώς. Αν όχι, απλώς το βουλώνεις.
Όμως έρχεται η αστροφυσική λογική που σου λέει ότι έχουμε τρισεκατομμύρια πλανήτες. Κι αναρωτιέσαι: είναι δυνατόν να υπάρχει ζωή μόνο στη Γη; Επομένως, όταν και αν βρούμε ζωή σε άλλον πλανήτη, τότε θα μπορέσουμε να μιλάμε για την πιο συνταρακτική ανακάλυψη στην ιστορία της ανθρωπότητας.
— Στον Άρη μπορεί να δούμε στοιχεία ζωής;
Η επιστροφή στη Σελήνη είναι κάτι πραγματοποιήσιμο. Πήγαμε τη δεκαετία του '60 και δώδεκα συνάνθρωποί μας περπάτησαν, με νηπιακή τεχνολογία, σ' έναν άλλον κόσμο. Όμως, παρόλη την τεχνολογική εξέλιξη, το να πάμε στον Άρη είναι κάτι πολύ δύσκολο έως ακατόρθωτο. Οι αποστάσεις είναι τεράστιες. Για να πας από τη Γη στη Σελήνη χρειάζεσαι τρεις μέρες, ενώ για να πας στον Άρη χρειάζεσαι έξι με οκτώ μήνες.
Ταυτόχρονα, από τη Σελήνη απέχουμε 400.000 χιλιόμετρα, ενώ από τον Άρη 60 εκατομμύρια, αν και θα χρειαστούν 500 εκατομμύρια χιλιόμετρα, διότι θα πρέπει να διαγράψεις μία τροχιά. Επίσης, στη διάρκεια αυτών των μηνών κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τις ηλιακές εκρήξεις, από τις οποίες φυσικά δεν μπορεί να προστατευτεί το διαστημόπλοιο.
Επομένως, μόνο όταν συντελεστεί μια τεχνολογική επανάσταση θα μπορέσουμε να μιλάμε για ζωή στον Άρη. Προσωπικά, δύσκολα θα το προλάβω. Εσείς πιθανόν, αφού τα ηλικιακά όρια προβλέπεται να ανέβουν στα 120 έτη. 
— Ένα από τα best sellers της εποχής αναφέρεται στην αθανασία ως το επόμενο μεγάλο στοίχημα της ανθρωπότητας. Πόσο πιθανό θεωρείται ένα τέτοιο ενδεχόμενο;
Εξαιρετικά δύσκολο. Η μεγάλη αύξηση των ηλικιακών ορίων είναι πολύ πιθανόν να συμβεί και είναι κάτι που θα αλλάξει και τις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες.
Την ίδια στιγμή, είναι χαρακτηριστικό ότι ένας νέος, μελλοντικά, πιθανολογείται πως θα χρειαστεί να αλλάξει τέσσερις διαφορετικές δουλειές. Προσοχή, δεν αναφέρομαι σε τέσσερις διαφορετικούς εργοδότες αλλά σε ισάριθμες δουλειές που δεν θα έχουν καμία σχέση μεταξύ τους.
— Μπορεί η Γη να αντιμετωπίσει το χτύπημα ενός μετεωρίτη;
Αν πρόκειται για έναν αστεροειδή με έκταση 300 μέτρων, θα δημιουργούσε μια πολλαπλή καταστροφή, ειδικά στα εμπορικά και οικονομικά δίκτυα, ικανή να διαλύσει έναν πολιτισμό. Φανταστείτε τι θα γινόταν, αν πρόκειται για έναν αστεροειδή 10 χιλιομέτρων, όπως συνέβη πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια. Ήταν η αιτία να πεθάνουν οι δεινόσαυροι και να αφανιστεί το 70% των ειδών ζωής που υπήρχαν πάνω στη Γη.
Τα πάντα είναι πιθανά αν το βλέμμα σου κοιτάξει προς τον ουρανό, αλλά θέλω να σας πω ότι σύμφωνα με τον νόμο των πιθανοτήτων είναι πιο εύκολο να σε δολοφονήσει κάποιος παρά να σκοτωθείς από αστεροειδή. Αυτό σας καθησυχάζει καθόλου; (γέλια)
— Η Γη πότε θα πάψει να υπάρχει;
Περίπου σε πεντέμισι δισεκατομμύρια χρόνια από σήμερα. Πριν από κάποια χρόνια, σε μια ομιλία μου είχα πει ότι ο ήλιος θα διογκωθεί, καταστρέφοντας όλους τους λεγόμενους εσωτερικούς πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, άρα και τη Γη, και στη συνέχεια θα συρρικνωθεί και θα μετατραπεί σε ένα λευκό νάνο.
Τότε, ένας αγχωμένος συμπαθητικός κύριος από το ακροατήριο σήκωσε το χέρι και ζήτησε τον λόγο. Με ζωγραφισμένη την αγωνία στο πρόσωπό του με ρώτησε: «Είπατε σε τέσσερα με πέντε εκατομμύρια ή δισεκατομμύρια χρόνια;». «Είπα δισεκατομμύρια χρόνια, όχι εκατομμύρια, αλλά, ειλικρινά, έχει τόσο μεγάλη σημασία;» του απάντησα χαμογελώντας. Όλο το αμφιθέατρο σείστηκε στα γέλια.
Είναι απαράδεκτο να μη διατίθεται μια ώρα στα σχολεία μας ώστε ένας ακαδημαϊκός πολίτης, όταν λαμβάνει το απολυτήριό του, να γνωρίζει χρήσιμα πράγματα για το σύμπαν που τον περιβάλλει και να μπορεί να ξεχωρίσει τον πλανήτη από το άστρο. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO
— Ξέρετε τι ζώδιο είστε;
Ξέρω πότε γεννήθηκα, στις 8 Μαρτίου 1943. Αν κοιτάξετε το Πλανητάριο και δείτε πού βρισκόταν ο ήλιος τότε, θα ανακαλύψετε ότι ήταν στον αστερισμό του Υδροχόου. Οι αστρολόγοι θα σας πουν ότι ήταν στους Ιχθύς. Οι άνθρωποι δεν ξέρουν τι λένε γιατί τα κιτάπια τους ακουμπούν τον Κλαύδιο τον Πτολεμαίο, 200 χρόνια πριν, χωρίς να τα έχουν αλλάξει από τότε.
Όταν τους τα λέω μου απαντούν ότι δεν εννοούν τους πραγματικούς αστερισμούς αλλά τη δημιουργία ζωδιακής ζώνης που έχουν χωρίσει σε δώδεκα ίσα μέρη. Άρα δεν μιλάμε για επιρροή των άστρων αλλά για προσωπικές βλακείες. Νομίζω πως τα ζώδια είναι χρήσιμα μόνο ως έναρξη σε ένα επικείμενο φλερτ με κάποια κοπέλα και τίποτα παραπάνω.
— Από πού ερχόμαστε και που πηγαίνουμε, δύο βασικά υπαρξιακά ερωτήματα. Εσείς τι απάντηση έχετε δώσει σ' αυτά;
Είναι βασικά ερωτήματα που μας κατατρέχουν όλους από μικρά παιδιά. Επίσης, πρόκειται για ερωτήματα που εξελίσσουν την επιστημονική γνώση. Όταν μάθουμε, λοιπόν, τι συστατικά εμπεριέχει η σκοτεινή ύλη, τότε θα μπορέσουμε να απαντήσουμε και στα παραπάνω ερωτήματα. 
— Η ζωή χωρίς τις θρησκείες θα ήταν ανοργάνωτη; Ένα μεγάλο παγκόσμιο περιοδικό είχε αναρωτηθεί σε ένα ιστορικό εξώφυλλο πώς γίνεται να υπάρχει ένας Θεός με πέντε θρησκείες.
Εγώ είμαι φυσικός και χρησιμοποιούμε τη λέξη «απόδειξη». Οι θρησκείες, αντίθετα, χρησιμοποιούν τη λέξη «πίστη». Επτάμισι δισεκατομμύρια άνθρωποι υπάρχουν στη Γη, σας πληροφορώ ότι τόσες είναι και οι αντίστοιχες δοξασίες. Οπότε, όταν με ρωτούν για θρησκευτικά και μεταφυσικά θέματα, προτιμώ να μη δίνω μια απλοϊκή απάντηση σε ένα τόσο πολύπλοκο ερώτημα.
Έχω τις δικές μου απόψεις, τις οποίες λέω σε φίλους μου, αλλά να δώσω δημόσια μια απάντηση με ένα «ναι» ή ένα «όχι» για την ύπαρξη Θεού θεωρώ ότι είναι λάθος. Μπορεί να επηρεάσω κάποιους ανθρώπους είτε υπέρ είτε κατά. Ο καθένας έχει δικαίωμα να πιστεύει όπου επιθυμεί. Είναι άλλωστε αλαζονικό να ορίσω ως επιστήμονας τι περιέχει το Θείο χωρίς να έχω τη δυνατότητα να αποδείξω αν υπάρχει Θεός.
— Στο σχολείο το μάθημα των Θρησκευτικών διδάσκεται κανονικά, ενώ η αστρονομία έχει εξοριστεί πλήρως. Ποια είναι η άποψή σας;
Η αστρονομία έχει πλήρως εξοβελιστεί από τα σχολεία. Κάποτε είχε γίνει μάθημα επιλογής, τώρα δεν υπάρχει καθόλου. Κατά τη γνώμη μου, δεν είναι δυνατόν να έχουμε δώδεκα χρόνια θρησκευτικά. Είναι απαράδεκτο να μη διατίθεται μια ώρα στα σχολεία μας ώστε ένας ακαδημαϊκός πολίτης, όταν λαμβάνει το απολυτήριό του, να γνωρίζει χρήσιμα πράγματα για το σύμπαν που τον περιβάλλει και να μπορεί να ξεχωρίσει τον πλανήτη από το άστρο.
— Τελειώνει η ζωή μετά τον θάνατο;
Όπως σας είπα, είμαστε αστρόσκονη. Τα χημικά στοιχεία ενός οργανισμού που πεθαίνει απορροφούνται από σκουλήκια ή φυτά και διασκορπίζονται στο περιβάλλον. Όση ώρα συζητάμε ξέρετε ότι έχουμε εισπνεύσει μερικές χιλιάδες μόρια που είχαν εισπνεύσει πριν από εμάς ο Κολοκοτρώνης, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος και ο Χριστός; Γι' αυτό, λοιπόν, πιστεύω ότι ερχόμαστε κι επιστρέφουμε στα άστρα.
— Σε τι περιβάλλον μεγαλώσατε και πώς ανακαλύψατε το ενδιαφέρον σας για την αστρονομία;
Στους προσκόπους μού μπήκε η ιδέα. Ήμασταν σε μια κατασκήνωση στην Περδικόβρυση Παρνασσού όταν εορτάζονταν τα πενήντα χρόνια του προσκοπισμού. Είχαν έρθει και αντιπροσωπείες από άλλες χώρες, μεταξύ άλλων και των ΗΠΑ. Οι σκηνές τους ήταν απίστευτες και στη μέση είχαν βάλει τρία μικρά τηλεσκόπια. Δεν ξέραμε καν τι ήταν αυτά. Πήρα τότε το θάρρος και τους ζήτησα να κοιτάξω προς το φεγγάρι. Ήταν μια υπέροχη εμπειρία.
Μεγάλωσα σε μια δύσκολη δεκαετία, μεταπολεμική. Γεννήθηκα στα Ιωάννινα και μετά πήγαμε στην Πάτρα. Στη συνέχεια έφυγα για Αμερική. Άλλες εποχές. Ταξίδεψα με υπερωκεάνιο από την Πάτρα και με 150 δολάρια στην τσέπη. Όταν έφτασα στη Νέα Υόρκη χρειάστηκα 46 ώρες με λεωφορείο για να πάω στη Λουιζιάνα, όπου βρισκόταν το πανεπιστήμιο. Έμεινα εκεί 11 χρόνια, έγινα διευθυντής σε ένα από τα μεγαλύτερα πλανητάρια της Αμερικής, γνώρισα τη γυναίκα μου, απέκτησα πολλούς φίλους, αλλά αργότερα επιστρέψαμε στην Ελλάδα.
Ήταν μια πανέμορφη εμπειρία, αφού είτε λόγω τύχης είτε λόγω συγκυριών βρέθηκα στην Αμερική την εποχή που η κατάκτηση του Διαστήματος έπαιρνε σάρκα και οστά. Είδα ζωντανά τις εκτοξεύσεις και παρακολούθησα πολλές διαστημικές αποστολές.
Είχα επηρεαστεί από τον Μπρεχτ που έλεγε: «Αλίμονο στη χώρα που έχει ανάγκη από ήρωες». Όμως για μένα ήρωες είναι οι άνθρωποι που παλεύουν καθημερινά και είναι σε όλους άγνωστοι. Αυτοί είναι οι ήρωες που θεωρώ σημαντικούς. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO
— Στην ηλικία των 27 ετών γίνεστε διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου;
Ναι, νομίζω ότι πίστεψε σε μένα η αδελφή του Ευγενίδη. Αν και αυτό το διάστημα συνέπεσε με την περίοδο που στην Ελλάδα είχαμε δικτατορία. Φοβόμουν να γυρίσω επειδή είχα εξαγοράσει τη θητεία μου ως κάτοικος του εξωτερικού και ανησυχούσα μήπως με έστελναν στον στρατό. Όμως πιστεύω ακράδαντα ότι ήμουν πολύ τυχερός στη ζωή μου.
— Τόσα χρόνια έχουν περάσει χιλιάδες νέοι από το Πλανητάριο. Τι κρατάτε περισσότερο απ' αυτούς;
Ό,τι κι αν έκανα αυτά τα 45 χρόνια, άξιζε μόνο γι' αυτά τα παιδιά. Είτε ένα εφόδιο είτε ένα έναυσμα που μπορεί να έλαβε κάποιος θα ήταν για μένα η μεγαλύτερη ικανοποίηση.
— Γιατί είχατε πει ότι είμαστε «λαός του χαβαλέ και της Ψωροκώσταινας»;
Το είχα πει εξαιτίας της δημιουργίας του Ελληνικού Διαστημικού Οργανισμού (ΕΛΔΟ). Είμαστε μια χώρα, βρε παιδί μου... Κάθε φορά που πάει να κάνει κάποιος κάτι, επειδή διαφωνούμε πολιτικά μαζί του, το ρίχνουμε στο χαβαλέ. Ακούω να λέμε για τη NASA που θα γίνει «μάσα». Είναι δυνατόν να λέγονται αυτά;
Κάποτε λέγαμε να ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα, τώρα λέμε να ψοφήσει ο γείτονας για να του πάρουμε την κατσίκα. Ο ΕΛΔΟ έπρεπε να έχει φτιαχτεί ήδη. Έχω αναλώσει τη ζωή μου σε αυτόν το χώρο κι έρχεται ο κάθε ηλίθιος και λέει το μακρύ του και το κοντό του! 
— Έχετε δηλώσει ότι στη ζωή σας δεν είχατε ποτέ ήρωες. Γιατί το πιστεύετε αυτό;
Είχα επηρεαστεί από τον Μπρεχτ που έλεγε: «Αλίμονο στη χώρα που έχει ανάγκη από ήρωες». Όμως για μένα ήρωες είναι οι άνθρωποι που παλεύουν καθημερινά και είναι σε όλους άγνωστοι. Αυτοί είναι οι ήρωες που θεωρώ σημαντικούς.
— Ποια ανάμνηση είναι πιο έντονη στο μυαλό σας;
Κρατώ πολύ έντονα στη μνήμη μου τα πρώτα χρόνια της Αμερικής, μερικές στιγμές πείνας. Παράλληλα με τις σπουδές μου, εργαζόμουν, αλλά, όπως αντιλαμβάνεστε, δεν έφταναν καθόλου τα χρήματα. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την αυθόρμητη αλληλεγγύη συμφοιτητών μου, οι οποίοι μου στάθηκαν και μου έδωσαν να φάω όταν δεν είχα τη δυνατότητα.
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Τη φιλία και την αγάπη.
— Μια που βρισκόμαστε σε εορταστική περίοδο, προτείνετε κάποια βιβλία και ταινίες στους αναγνώστες.
Από βιβλία σίγουρα την «Ασκητική» και την «Αναφορά στον Γκρέκο» του Νίκου Καζαντζάκη. Από ταινίες, το «Μια υπέροχη Ζωή» του Φρανκ Κάπρα και τον «Πολίτη Κέιν».
— Είστε ευτυχισμένος;
Είμαι ολιγαρκής κι αυτό είναι αρκετό ώστε να είμαι πολύ ικανοποιημένος.
— Όλοι μας, τις καλοκαιρινές νύχτες, απολαμβάνουμε τον έναστρο ουρανό. Εσείς ποιες σκέψεις κάνετε σε αντίστοιχες στιγμές;
Σ' αυτά τα αστρικά ταξίδια πηγαίνω παντού. Βλέπω όσα δεν μπορώ να δω και ταξιδεύω σε μέρη όπου δεν έχω πάει ποτέ. Πρόκειται για μια άλλη όψη της κατάκτησης της γνώσης. Σκέψεις, οι οποίες, αν μπουν στη σωστή σειρά, μπορούν να λύσουν κάθε μας πρόβλημα.